سجده عایشه در شهادت امام علیطبق روایت صحیحی که در منابع اهل‌سنت وارد شده است، وقتی خبر شهادت علی (علیه‌السّلام) به عائشه رسید، سجده کرد. ۱ - متن روایتابوالفرج اصفهانی، دانشمند پرآوازه و مقبول نزد اهل سنت، در کتاب مقاتل الطالبیین با سند صحیح نقل کرده است: حدثنی محمد بن الحسین الاشنانی، قال: حدثنا احمد بن حازم، قال: حدثنا عاصم بن عامر، وعثمان بن ابی شیبة، قالا: حدثنا جریر، عن الاعمش، عن عمرو بن مرة، عن ابی البختری، قال: لما ان جاء عائشة قتل علی (علیه‌السّلام) سجدت. ابوالبختری گفته: وقتی خبر شهادت علی (علیه‌السّلام) به عائشه رسید، سجده کرد. سند این روایت کاملا صحیح و تمام راویان آن ثقه هستند. ۲ - بررسی سند روایتدر سند این روایت راویانی هستند که همه آنها ثقه هستند. ۲.۱ - محمد بن حسینذهبی درباره او می‌گوید: الخثعمی. الامام الحجة المحدث ابو جعفر محمد بن الحسین بن حفص الخثعمی الکوفی الاشنانی قدم بغداد، قال الدارقطنی ابو جعفر ثقة مامون. خثمی، پیشوا، حجت (کسی که سی صد هزار حدیث را با سند و متن آن حفظ است) و محدث، ابوجعفر محمد بن الحسین... دارقطنی گفته: ابوجعفر مورد اعتماد و امانت‌دار بود. [۲]
الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان (متوفای ۷۴۸ ه)، سیر اعلام النبلاء، ج۱۴، ص۵۲۹.
۲.۲ - احمد بن حازمذهبی درباره او می‌گوید: ابن ابی غرزة الامام الحافظ الصدوق احمد بن حازم بن محمد بن یونس بن قیس بن ابی غرزة ابو عمرو الغفاری الکوفی صاحب المسند ولد سنة بضع وثمانین ومئة وله مسند کبیر وقع لنا منه جزء وذکره ابن حبان فی الثقات وقال کان متقنا. ابن ابی‌غزره، پیشوا، حافظ (کسی که یک صد هزار حدیث حفظ بوده) و بسیار راستگو بود. او مسند بزرگی داشت که یک جزء از آن به من رسید، ابن‌حبان او را در زمره افراد ثقه آورده و گفته: در نقل حدیث بی‌غلط بود. [۳]
الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان (متوفای ۷۴۸ ه)،سیر اعلام النبلاء ج۱۳، ص۲۳۹.
۲.۳ - عثمان بن ابیشیبهاز روات بخاری، مسلم و سایر صحاح سته؛ ذهبی درباره او می‌گوید: عثمان بن ابی شیبة ابو الحسن العبسی مولاهم الکوفی الحافظ عن شریک وجریر وابی الاحوص وعنه البخاری ومسلم وابو داود وابن ماجة وابنه محمد وابو یعلی والبغوی مات فی محرم ۲۳۹ خ م د ق. عثمان بن ابی‌شیبه، حافظ بود، بخاری مسلم، ابوداود و ابن‌ماجه از او روایت نقل کرده‌اند. [۴]
الذهبی الشافعی، شمس الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان (متوفای ۷۴۸ ه)، الکاشف فی معرفة من له روایة فی الکتب الستة، ج۲، ص۱۲، رقم:۳۷۳۵، تحقیق محمد عوامة، ناشر:دار القبلة للثقافة الاسلامیة، مؤسسة علو - جدة، الطبعة:الاولی، ۱۴۱۳ه - ۱۹۹۲م.
۲.۴ - جریر بن عبدالحمیداز روات بخاری، مسلم و سایر صحاح سته؛ ابن‌حجر درباره او می‌نویسد: جریر بن عبد الحمید بن قرط بضم القاف وسکون الراء بعدها طاء مهملة الضبی الکوفی نزیل الری وقاضیها ثقة صحیح الکتاب قیل کان فی آخر عمره یهم من حفظه مات سنة ثمان وثمانین وله احدی وسبعون سنة ع جریر بن عبدالحمید اهل کوفه، ساکن ری و قاضی آن‌جا بود. او مورد اعتماد و صحیح الکتاب بود. برخی گفته‌اند که در آخر عمر از توانائی حافظه او کاسته شده بود. [۵]
العسقلانی الشافعی، احمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای۸۵۲ه)، تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۳۹، رقم:۹۱۶، تحقیق:محمد عوامة، ناشر:دار الرشید - سوریا، الطبعة:الاولی، ۱۴۰۶ - ۱۹۸۶.
۲.۵ - سلیمان بن مهراناز روات بخاری، مسلم و سایر صحاح سته؛ ابن‌حجر درباره او می‌نویسد: سلیمان بن مهران الاسدی الکاهلی ابو محمد الکوفی الاعمش ثقة حافظ عارف بالقراءات ورع لکنه یدلس. سلیمان بن مهران، ثقه، حافظ (کسی که یک صد هزار حدیث حفظ است)، آگاه به قرائت‌های مختلف و پرهیزگار بود؛ ولی تدلیس می‌کرد. ۲.۶ - عمرو بن مرهاز روات بخاری، مسلم و سایر صحاح سته؛ ابن‌حجر درباره او می‌نویسد: عمرو بن مرة بن عبدالله بن طارق الجملی بفتح الجیم والمیم المرادی ابو عبدالله الکوفی الاعمی ثقة عابد کان لا یدلس ورمی بالارجاء من الخامسة مات سنة ثمانی عشرة ومائة وقیل قبلها ع عمر بن مره، مورد اعتماد و اهل عبادت بود. تدلیس نمی‌کرد؛ ولی به مذهب مرجئه نسبت داده می‌شد. ۲.۷ - سعید بن فیروزاز روایت بخاری، مسلم و سایر صحاح سته؛ ذهبی درباره او می‌گوید: سعید بن فیروز ابو البختری الطائی مولاهم الکوفی... قال حبیب بن ابی ثابت کان اعلمنا وافقهنا توفی ۸۳ ع. سعید بن فیروز، حبیب بن ابی‌ثابت گفته: او از همه عالم‌تر و فقیه‌تر بود. [۸]
الذهبی الشافعی، شمس الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان (متوفای ۷۴۸ ه)، الکاشف ج۱، ص۴۴۲، رقم:۱۹۴۶.
و ذهبی در شرح حال او می‌نویسد: سعید بن فیروز ابو البختری بفتح الموحدة والمثناة بینهما معجمة بن ابی عمران الطائی مولاهم الکوفی ثقة ثبت فیه تشیع قلیل کثیر الارسال من الثالثة مات سنة ثلاث وثمانین ع. سعید بن فیروز، مورد اعتماد و ثابت قدم بود. در او تشیع کمی وجود داشت و روایات مرسل زیاد نقل کرده است. ۳ - شادی عائشه در خبر شهادتعلاوه بر این، تعدادی از علمای سنی، یا مقبول نزد اهل سنت؛ از جمله: ابن‌سعد در الطبقات الکبری، طبری در تاریخ، ابوالفرج اصفهانی در مقاتل الطالبیین، ابن‌سمعون بغدادی در الامالی، ابن‌اثیر جزری در الکامل فی التاریخ، دمیری در حیات الحیوان الکبری، ابن‌دمشقی در جواهر المطالب و... نقل کرده‌اند که وقتی خبر شهادت امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) به عائشه رسید، برای نشان دادن شادی خود این شعر را خواند: وذهب بقتل علی (علیه‌السّلام) الی الحجاز سفیان بن امیة بن ابی سفیان بن امیة بن عبد شمس فبلغ ذلک عائشة فقالت: فاَلقتْ عَصاها واستقرَّ بها النَّوی ••• کما قرَّ عیناً بالایابِ المُسافِرُ سفیان بن امیه، خبر کشته علی (علیه‌السّلام) را به حجاز برد، وقتی این خبر به عائشه رسید گفت: عصایش را انداخت و سرجای خودش آرام گرفت همچنان که چشم‌ها در هنگام بازگشت مسافر روشن می‌شود. [۱۰]
الزهری، محمد بن سعد بن منیع ابوعبدالله البصری (متوفای۲۳۰ه)، الطبقات الکبری، ج۳، ص۴۰، ناشر:دار صادر - بیروت.
[۱۳]
ابن‌سمعون البغدادی، ابوالحسین محمد بن احمد بن اسماعیل بن عنبس (متوفای۳۸۷هـ)، امالی ابن‌سمعون، ج۱، ص۴۳، طبق برنامه الجامع الکبیر.
[۱۴]
ابن‌اثیر الجزری، عزالدین بن الاثیر ابی‌الحسن علی بن محمد (متوفای۶۳۰ه) الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۷۴۳.
[۱۵]
الدمیری المصری الشافعی، کمال‌الدین محمد بن موسی بن عیسی (متوفای۸۰۸ ه)، حیاة الحیوان الکبری، ج۱، ص۷۵، تحقیق:احمد حسن بسج، ناشر:دار الکتب العلمیة - بیروت/ لبنان، الطبعة:الثانیة، ۱۴۲۴ ه - ۲۰۰۳م.
[۱۶]
الدمشقی الباعونی الشافعی، ابوالبرکات شمس‌الدین محمد بن احمد (متوفای۸۷۱ ه)، جواهر المطالب فی مناقب الامام علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، ج۲، ص۱۰۴، تحقیق:الشیخ محمد باقر المحمودی، ناشر:مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة قم، الطبعة:الاولی، ۱۴۱۲ه
این بیت از شعر که از زمان جاهلیت بر جای مانده، زمانی استفاده می‌شود که بعد از سختی، اندوه و مشکلات زیاد، گشایش، راحتی و شادی نصیب انسان شود. خود «انداخت عصا» کنایه نیز از اطمینان قلب و آسودگی خاطر است که وقتی شخصی در مکان معینی قلبش آرام و فکرش آسوده شود، گفته می‌شود «القی عصاه». مقصود عایشه از گفتن این شعر آن بود که در حقیقت می‌خواست بگوید از بابت علی خیالم آسوده شد، دلم آرام گرفت، و سینه‌ام باز و فکرم راحت شد، چون همیشه منتظر چنین خبری بود، مانند کسی که انتظار مسافری را داشته باشد که به آمدن مسافر چشم‌هایش روشن و قلبش آرام گردد؟! ۴ - کینه عائشه به امیرمؤمنانکینه عائشه نسبت به امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) منحصر به جنگ جمل و بعد از آن نمی‌شود، در صحیح بخاری و دیگر صحاح اهل سنت آمده است که عائشه، حتی دوست نداشت که نام امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) را ببرد: حَدَّثَنَا اِبْرَاهِیمُ بْنُ مُوسَی قَالَ اَخْبَرَنَا هِشَامُ بْنُ یُوسُفَ عَنْ مَعْمَرٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ قَالَ اَخْبَرَنِی عُبَیْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَتْ عَائِشَةُ لَمَّا ثَقُلَ النَّبِیُّ - صلی الله علیه وسلم - وَاشْتَدَّ وَجَعُهُ اسْتَاْذَنَ اَزْوَاجَهُ اَنْ یُمَرَّضَ فِی بَیْتِی فَاَذِنَّ لَهُ، فَخَرَجَ بَیْنَ رَجُلَیْنِ تَخُطُّ رِجْلاَهُ الاَرْضَ، وَکَانَ بَیْنَ الْعَبَّاسِ وَرَجُلٍ آخَرَ. قَالَ عُبَیْدُ اللَّهِ فَذَکَرْتُ ذَلِکَ لاِبْنِ عَبَّاسٍ مَا قَالَتْ عَائِشَةُ فَقَالَ لِی وَهَلْ تَدْرِی مَنِ الرَّجُلُ الَّذِی لَمْ تُسَمِّ عَائِشَةُ قُلْتُ لاَ. قَالَ هُوَ عَلِیُّ بْنُ اَبِی طَالِبٍ. عبیدالله بن عباس از عائشه نقل کرده است که: وقتی بیماری رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شدت گرفت، از همسرانش اجازه گرفت که در خانه من دوران نقاهت را بگذراند و آنها اجازه دادند؛ پس در حالی که پاهای حضرت بر زمین کشیده می‌شد، و دو مرد که یکی از آنها عباس و دیگری مردی دیگری بود، خارج شد. عبیدالله گفت: من سخن عائشه را برای ابن‌عباس نقل کردم؛ پس ابن‌عباس گفت: آیا می‌دانی آن مردی که عائشه نامش را نبرد چه کسی بود؟ گفتم خیر. گفت: او علی بن ابی‌طالب بود. [۱۷]
البخاری الجعفی، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل (متوفای۲۵۶ه)، صحیح البخاری، ج۱ ص۵۰، ح۱۹۸، کِتَاب الْوُضُوءِ، بَاب الْغُسْلِ وَالْوُضُوءِ فی الْمِخْضَبِ وَالْقَدَحِ وَالْخَشَبِ وَالْحِجَارَةِ.
[۱۸]
البخاری الجعفی، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل (متوفای۲۵۶هـ)، صحیح البخاری، ج۱ ص۲۳۶، ح۶۳۴، کتاب الْجَمَاعَةِ وَالْاِمَامَةِ، بَاب حَدِّ الْمَرِیضِ اَنْ یَشْهَدَ الْجَمَاعَةَ.
[۱۹]
البخاری الجعفی، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل (متوفای۲۵۶ه)، صحیح البخاری، ج۳، ص۱۵۸، کِتَاب الْهِبَةِ وَفَضْلِهَا، بَاب هِبَةِ الرَّجُلِ لِامْرَاَتِهِ وَالْمَرْاَةِ لِزَوْجِهَا.
[۲۰]
البخاری الجعفی، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل (متوفای۲۵۶ه)، صحیح البخاری، ج۷، ص۱۲۷،، کِتَاب الطِّبِّ، بَاب اللَّدُودِ.
[۲۱]
النیسابوری القشیری، ابوالحسین مسلم بن الحجاج (متوفای۲۶۱ه)، صحیح مسلم، ج۱، ص۳۱۲، ح۴۱۸، کِتَاب الصَّلَاةِ، بَاب اسْتِخْلَافِ الْاِمَامِ اذا عَرَضَ له عُذْرٌ من مَرَضٍ وَسَفَرٍ، تحقیق:محمد فؤاد عبد الباقی، ناشر:دار احیاء التراث العربی - بیروت.
ابن‌حجر عسقلانی در فتح الباری و بدرالدین در عمدة القاری در شرح این روایت می‌گویند: قوله قال هو علی بن ابی طالب زاد الاسماعیلی من روایة عبد الرزاق عن معمر ولکن عائشة لا تطیب نفسا له بخیر ولابن اسحاق فی المغازی عن الزهری ولکنها لا تقدر علی ان تذکره بخیر. این جمله بخاری «قال هو علی بن ابی طالب» اسماعیلی به از عبدالرزاق از معمر نقل کرده است که: چون عایشه از علی دل خوشی نداشت. و ابن‌اسحاق در مغازی از زهری نقل کرده است که: چون عائشه نمی‌توانست از علی (علیه‌السّلام) به نیکی یاد کند. [۲۲]
العسقلانی الشافعی، احمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای۸۵۲ ه)، فتح الباری شرح صحیح البخاری، ج۲، ص۱۵۶، تحقیق:محب الدین الخطیب، ناشر:دار المعرفة - بیروت.
[۲۳]
العینی الغیتابی الحنفی، بدرالدین ابومحمد محمود بن احمد (متوفای ۸۵۵ه)، عمدة القاری شرح صحیح البخاری، ج۵، ص۱۹۲، ناشر:دار احیاء التراث العربی - بیروت.
احمد بن حنبل نیز ادامه روایت را این‌گونه نقل کرده است: وَلَکِنَّ عَائِشَةَ لاَ تَطِیبُ له نَفْساً. چرا که عائشه، دلش نسبت به او پاک نبود (از او خوشش نمی‌آمد). ۵ - پانویس۶ - منبعموسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله «آیا عائشه بعد از شنیدن خبر شهادت امیرمؤمنان (ع) سجده کرده است؟». |